Doprinos sektora poljoprivrede i agroindustrije rastu bruto domaćeg proizvoda (BDP) u Srbiji u tranzicionom periodu od 2001. do 2023. godine bio je minimalan. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku (RZS), prosečni rast BDP-a od 3,2% imao je doprinos sektora poljoprivrede od samo 0,11 procentnih poena, dok je agroindustrija doprinela sa 0,08 p. p. Prosečno učešće poljoprivrede u BDP-u iznosilo je 6,21%, dok je agroindustrija imala 3,8%.
Iako Srbija, zajedno sa Rumunijom, ima najveće učešće ovog sektora u rastu BDP-a u 2023. godini (4% za Srbiju i 3% za Rumuniju) među tranzicionim državama, vrednost poljoprivredne proizvodnje u Srbiji je dvostruko niža, a vrednost poljoprivrednih usluga čak četiri puta niža nego u Danskoj. Ovi podaci ukazuju na značajne razlike u efikasnosti i produktivnosti poljoprivrednog sektora.
Rezultati popisa poljoprivrede su otkrili da su nepovoljni demografski trendovi u ruralnim područjima značajno uticali na strukturne promene u ovom sektoru. Pad stanovništva u ruralnim naseljima bio je dvostruko brži od opšteg pada stanovništva, uz dodatne indikatore kao što su smanjenje broja članova po domaćinstvu i demografsko starenje. Samo jedan od deset stanovnika ruralnih područja ima tercijarno obrazovanje, što dodatno otežava situaciju.
U analizi rezultata popisa poljoprivrede iz 2012. i 2023. godine uočeni su nepovoljni trendovi u strukturi korišćenog poljoprivrednog zemljišta i broju gazdinstava. Iako je fragmentacija poseda zaustavljena, nastavlja se opadanje broja gazdinstava koja se oslanjaju isključivo na poljoprivredu. U 2012. godini, svaki peti stanovnik bio je zaposlen u poljoprivredi, dok je 2023. godine taj broj smanjen na svakog šestog.
Pad stanovništva u ruralnim područjima bio je posebno izražen, sa smanjenjem od 22,8% tokom perioda od 2002. do 2022. godine. Ukupno stanovništvo u Srbiji smanjeno je za 11,3%, dok je ruralno stanovništvo opalo za 740.000 ljudi. Analiza pokazuje da je proces demografskog pražnjenja intenziviran u poslednjoj deceniji, dok je gradsko stanovništvo smanjeno za samo 3,5%.
Između 2012. i 2023. godine, ukupan broj zaposlenih u Srbiji povećan je za 26,5%, ali se na ruralnom području zaposlenost povećala samo za 7,2%. Broj nezaposlenih u ruralnim područjima smanjen je za 56%, dok je u gradovima taj pad bio veći zahvaljujući bržem razvoju urbanih ekonomija.
Jedan od značajnih pokazatelja problema u poljoprivredi jeste smanjenje raspoloživog poljoprivrednog zemljišta, koje je u poslednjoj deceniji smanjeno za 26,2%. Korišćeno poljoprivredno zemljište smanjeno je za 5,2%, dok su šumske površine zabeležile dramatičan pad od 50,7%. Struktura korišćenog poljoprivrednog zemljišta pokazuje da su oranice i bašte blago povećane, dok su voćnjaci zabeležili rast, ali je ukupna površina livada i pašnjaka drastično opala.
Na osnovu rezultata popisa poljoprivrede iz 2023. godine, registrovano je 506.300 porodičnih poljoprivrednih gazdinstava, što predstavlja smanjenje od 20% u odnosu na prethodni period. Promene u strukturi gazdinstava pokazuju da se broj manjih gazdinstava smanjuje, dok srednja gazdinstva postaju dominantnija.
Ovi podaci ukazuju na potrebu za preispitivanjem poljoprivrednih politika i strategija u Srbiji kako bi se osigurao održiv razvoj poljoprivrede i jačanje ruralnih zajednica. S obzirom na demografske promene i opadanje broja radne snage u poljoprivredi, ključno je unaprediti obrazovanje i obuku u ovom sektoru, kao i pronaći načine za privlačenje mladih u ruralne oblasti.
