Republika Srpska i Srbija juče su obeležile dan sećanja na žrtve ustaškog genocida nad Srbima, Jevrejima i Romima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, kao i 80 godina od proboja logoraša iz Jasenovačkog logora. Ova komemoracija je izazvala šok među hrvatskim medijima, jer se u Jasenovcu okupio i vrh hrvatske države. Emisija Euronews Region istraživala je razlike u kulturi sećanja i njihov uticaj na trenutne i buduće političke odnose, sa gostima istoričarom Milanom Gulićem i politikologom Vojislavom Savićem.
Istoričar Milan Gulić naglašava da je logor Jasenovac specifičan u poređenju s drugim logorima tokom Drugog svetskog rata, jer nije ostavio opsežnu dokumentaciju. U suprotnosti s nacističkim logorima kao što je Aušvic, gde su postojale precizne evidencije o svakom logorašu, Jasenovac se oslanja na svedočenja preživelih. Gulić ističe da su ta svedočenja često jedini izvor informacija o dešavanjima u logoru, iako ih istoričari obično smatraju sekundarnim izvorima.
On objašnjava da logori u NDH nisu funkcionisali po nemačkim standardima, što je rezultiralo nedostatkom dokumenata koje su potpisale logorske vlasti. Ipak, dodaje da to ne znači da ne možemo rekonstruisati prirodu Jasenovca i ciljeve ustaškog režima. Gulić naglašava da su Srbi, Jevreji i Romi u NDH planski ubijani zbog svog identiteta, što predstavlja suštinsku razliku u odnosu na druge okupacione zone u Kraljevini Jugoslaviji.
Savić, s druge strane, ističe da se sećanje na Jasenovac i druga stratišta ne odnosi samo na istorijski pijetet, već je ključno za zaštitu kolektivne svesti srpskog naroda. On naglašava da stradanje predaka ima smisla samo ako služi kao opomena budućim generacijama, upozoravajući da zanemarivanje kolektivne memorije može izazvati dodatnu nepravdu žrtvama.
Savić ukazuje na trenutni politički kontekst i napominje da bošnjačke političke elite ne negiraju Jasenovac, ali ga koriste kao osnovu za političke promene. On kritikuje logiku koja povezuje događaje iz Srebrenice s pitanjem opstanka Republike Srpske, naglašavajući da se istorija ne može tumačiti izdvojeno.
Osvrćući se na stvaranje Republike Srpske, Savić ističe da je to bio odgovor srpskog naroda na stradanja u Jasenovcu i drugim mestima. On podseća da su Srbi ubijani samo zato što su bili Srbi, što je dovelo do shvatanja da bez sopstvenih institucija i države, ne mogu opstati.
Gulić takođe napominje da je trauma izazvana ustaškim zločinima duboko uticala na političke procese decenijama kasnije. On objašnjava da strah od ponavljanja takvih stradanja bio snažan motiv za stvaranje Republike Srpske.
U vezi s oslobađanjem logoraša iz Jasenovca, Gulić naglašava da je bilo potrebno izvesti ozbiljne vojne operacije, jer je Jasenovac bio postavljen na lako kontrolisanom terenu, s industrijskim objektima u blizini. On takođe ukazuje na to da su uslovi u Jasenovcu bili znatno teži nego u drugim logorima, a pojednostavljivanje okolnosti može dovesti do pogrešnih zaključaka.
Savić, s druge strane, ne potcenjuje traume drugih naroda na Balkanu, ali ističe da je intenzitet zločina ustaškog režima bio naročito monstruozan. On naglašava važnost očuvanja istine i istorijskog pamćenja, kako bi se izbegla relativizacija Jasenovca pričama o drugim zločinima.
Kao zaključak, oba sagovornika naglašavaju da je sećanje na Jasenovac ključno za razumevanje identiteta srpskog naroda i zaštitu kolektivne memorije, te da je važno da se istorijske lekcije ne zaborave kako bi se sprečila ponavljanja sličnih tragedija u budućnosti.
