Narodni muzej u Leskovcu nedavno je predstavio značajnu publikaciju koja obuhvata rezultate terenskih istraživanja i popis svih arheoloških lokaliteta na području opštine Crna Trava. Ova monografija predstavlja prvi sveobuhvatni pregled arheološkog nasleđa Crne Trave, a deo je dugoročnog projekta Arheološkog odseka leskovačkog muzeja, čiji je cilj da evidentira i dokumentuje sva nalazišta na teritoriji Jablaničkog okruga.
Tim arheologa, predvođenim Vladimirom Stojanovićem, Julijanom Pešić i Vladimirom Stevanovićem, u saradnji sa Aleksandrom Bulatovićem iz Arheološkog instituta u Beogradu, uspeo je da evidentira 62 lokaliteta, koji su potom obuhvaćeni u publikaciji pod nazivom „Arheološka nalazišta na teritoriji opštine Crna Trava“. Ovaj rad je posebno značajan s obzirom na depopulaciju ovog područja, jer su neka dragocena arheološka svedočanstva mogla biti izgubljena bez pomoći lokalnog stanovništva.
Vladimir Stevanović, rukovodilac projekta, naglasio je da su razgovori sa meštanima bili ključni u identifikaciji potencijalnih lokaliteta. Mnogi od njih su bili teško dostupni, a pomoć lokalnog stanovništva je bila od presudnog značaja da bi se došlo do tih mesta. „Tragali smo za legendama i predanjima koja bi nam mogla ukazati na arheološke resurse“, istakao je Stevanović.
U publikaciji su predstavljeni i razni predmeti prikupljeni tokom istraživanja, kao i oni iz ranijih sporadičnih iskopavanja. Uključena je i detaljna karta sa svim registrovanim lokalitetima. Među značajnijim otkrićima je praistorijska rudarska alatka koja je prvi put registrovana na ovom području, kao i veliki krateri na lokalitetu Čuka, koji su nastali usled nelegalnih iskopavanja. Ovi krateri, duboki do osam metara, su značajno oštetili arheološke slojeve i informacije koje bi mogle biti dobijene iz njih.
Narodni muzej u Leskovcu već je predstavio arheološke lokalitete na području Lebana i Bojnika, a planira se nastavak ovog istraživačkog rada u Vlasotincu i Medveđi, kao i u Leskovcu, koji je najveći region sa 144 naseljena mesta. Atraktivni lokaliteti su evidentirani u 21 od 25 sela crnotravske opštine, gde su dva lokaliteta praistorijska, četiri rimska, a 37 srednjovekovna. Za ostale lokalitete, nažalost, ne postoje precizne odrednice koje bi omogućile tačno određivanje njihove starosti.
Ovaj projekat i publikacija doprinose manifestaciji „Godina arheologije 2025“, koja obeležava 160 godina od početka profesionalnih arheoloških istraživanja na teritoriji Srbije. Leskovački muzej, kroz svoje aktivnosti, nastoji da očuva i promoviše bogato arheološko nasleđe regiona, pružajući uvid u istoriju i kulturu ovog dela Srbije.
U zaključku, predstavljena publikacija ne samo da doprinosi većem razumevanju arheološkog nasleđa Crne Trave, već i podstiče lokalnu zajednicu da se aktivno uključi u očuvanje svog kulturnog nasleđa. Arheološka istraživanja su ne samo prilika za naučne spoznaje, već i za jačanje svesti o važnosti zaštite istorijskih lokaliteta, koji svedoče o bogatoj prošlosti ovog kraja. U budućnosti, leskovački muzej planira da nastavi sa ovim istraživanjima, čime će se dodatno obogatiti znanje o arheološkom nasleđu i njegovoj zaštiti.
