U obimnoj studiji „Gordi i ponizni: paradoksalisti Fjodora Dostojevskog“, autor prof. dr Jovan Popov istražuje duboku psihološku dramatiku likova ruskog klasika, analizirajući kako se gordost i poniznost prepliću u njihovim životima. Ova knjiga, koja obuhvata 450 stranica, nudi uvid u kompleksnu dinamiku dominacije i pokornosti unutar konteksta ljubavi i vlasti, osvetljavajući tragičnu prirodu čoveka kako u Dostojevskom vremenu, tako i u savremenom društvu.
Prof. Popov ističe da su ponizni, ali ne poniženi, likovi u Dostojevskyjevim delima retki, ali značajni. Njihova sposobnost da zadrže dostojanstvo uprkos pretrpljenim poniženjima predstavlja najviši hrišćanski ideal odricanja od sopstvenog ja. Među takvim likovima nalaze se starac Zosima i Aljoša Karamazov, koji su, kako Popov naglašava, istovremeno i tragični i uzvišeni. Nasuprot njima, brojni su ponizni, a gordi likovi, posebno među ženskim junacima kao što su Katarina Marmeladova, Nastasja Filipovna i Grušenjka, koji su u stanju da sačuvaju svoju gordost uprkos životnim nepravdama.
Jedan od ključnih aspekata Dostojevskyjeve književnosti, prema Popovu, jeste sposobnost autora da stvori uverljive karaktere koji istovremeno osećaju gordost i poniznost. On to objašnjava kao Božji dar, ali ukazuje i na Dostojevskyjev interes za patološke aspekte ljudske ličnosti, koji sežu do njegovog detinjstva i iskustava u Marijinskoj bolnici, gde je posmatrao pacijente. Takođe, Dostojevski je tokom svoje četvorogodišnje robije u Sibiru dobio jedinstvenu priliku da proučava psihopatologiju, što je dodatno obogatilo njegovu književnu viziju.
U svom istraživanju, Popov deli Dostojevskyjeve junake u tri osnovne grupe: sluge, lakrdijaše i erotičare, pri čemu svaka grupa suočava se sa sopstvenim unutrašnjim sukobima. Sluge su podeljene na one iz doba kreposnog prava, koji su bili potpuno potčinjeni svojim gospodarima, i na moderne, pismene sluge koji su postali samosvesni i gorde. U „Braći Karamazov“ prikazani su i jedni i drugi, što dodatno oslikava složenost ljudskih odnosa.
Lakrdijaši, koji doprinose humoru u Dostojevskyjevim romanima, takođe su podeljeni na komične i demonske. Ova druga, zanimljivija grupa, često se suočava sa eksperimentalnim situacijama koje dodatno osvetljavaju prirodu ljudske sudbine. Popov posebno ukazuje na interakcije između likova kao što su Lebedev i general Ivolgin, koje otkrivaju složenost ljudskih odnosa i unutrašnjih borbi.
U pogledu erotičara, Popov naglašava Dostojevskyjevo zanimanje za seksualnost, posebno njene patološke aspekte kao što su sadizam i mazohizam. Autor istražuje kako su ti elementi prisutni u Dostojevskyjevoj literaturi i kako oni doprinose razumevanju ljudskih strasti i slabosti. Kroz analizu ovih tema, Popov neizbežno dodaje i autobiografske elemente iz Dostojevskyjevog života, čime dodatno obogaćuje razumevanje njegovog dela.
Prof. dr Jovan Popov, istoričar i teoretičar književnosti, poznat je po svom radu na Filološkom fakultetu u Beogradu, a njegova studija o Dostojevskom donosi nove uvide i otkrića o ovoj složenoj temi. Njegovo delo ne samo da osvetljava Dostojevskyjeve junake, već i poziva čitaoce da preispitaju vlastite stavove o poniznosti, gordosti i ljudskoj prirodi uopšte. Knjiga „Gordi i ponizni“ predstavlja značajan doprinos razumevanju Dostojevskyjeve književnosti i ostaje trajno relevantna u kontekstu savremenog društva i njegove složenosti.
